Ομίλια Βάσως Παπανδρέου στην 39η Επέτειο για την Ίδρυση του ΠΑΣΟΚ

Ομιλίες

 

Η Ελλάδα σε κρίση.
Οι ευθύνες και η πορεία προς την ανασυγκρότηση.
Πως και με ποιους;
 
 
04.09.13
 
Θέλω κατ’ αρχάς να ευχηθώ καλή ανάρρωση στον Αλέκο Παπαδόπουλο, ο οποίος μας λείπει σήμερα, τόσο ο ίδιος, όσο και η άποψή του.
 
Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τον Βαγγέλη Βενιζέλο, ο οποίος είχε την ιδέα όλων αυτών των συζητήσεων με αφορμή την επέτειο ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ. Εδώ που φθάσαμε δεν χρειάζονται εκδηλώσεις που έχουν αναγκαστικά τον χαρακτήρα ενός πολιτικού μνημόσυνου, αλλά μια σοβαρή συζήτηση για την πορεία της χώρας.
 
Το συμπόσιο αυτό, η συζήτηση που εξελίσσεται, προφανώς δεν πρόκειται να δώσει λύση στο ελληνικό πρόβλημα. Όμως, για όλους εμάς που αναζητούμε τη λύση, είναι προαπαιτούμενο ένας σοβαρός δημόσιος διάλογος για την ανασυγκρότηση της χώρας.
 
Αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι, πρέπει ξεκινώντας να σημειώσουμε ότι η Ελλάδα έχει επιτύχει πολλά. Η χώρα σήμερα , παρ’ όλα τα τεράστια προβλήματα , δεν έχει σχέση με τη Ελλάδα της δεκαετίας του ’60 και του ’70.
 
Πώς φτάσαμε λοιπόν ως εδώ; Οι ευθύνες είναι τεράστιες, το τίμημα είναι βαρύ και - κυρίως – είναι άδικα κατανεμημένο. Θέλω να είμαι σαφής: αυτό, σε συνδυασμό με την μη απόδοση ευθυνών και την αναποτελεσματικότητα της πολιτικής που ακολουθείται μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικές εκρήξεις – κάτι που πρέπει όλοι να το έχουμε υπ’ όψη μας.
 
 
Ωστόσο, πρέπει να πω ότι είμαστε μάρτυρες μιας ισοπεδωτικής κριτικής, η οποία ασκείται κυρίως από εκείνους οι οποίοι συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία του στρεβλού συστήματος που κυριάρχησε για αρκετά χρόνια στη χώρα μας – κάτι που δεν βοηθά, ούτε στην αυτογνωσία της κοινωνίας, ούτε στην διόρθωση των στρεβλώσεων που εξυπηρετούν μόνον τα ισχυρά συμφέροντα. Όσο και αν αντιλαμβάνομαι το πνεύμα το Θόδωρου Πάγκαλου, ούτε όλοι μαζί τα φάγαμε, ούτε όλοι έχουμε τις ίδιες ευθύνες.
 
Είναι όμως γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να αποενοχοποιήσει πλήρως την Ν.Δ. και να στιγματιστεί το ίδιο ανεξίτηλα. Το ότι συγκυβερνούμε με τη Νέα Δημοκρατία προέκυψε ως αναγκαιότητα για να μην καταρρεύσει η χώρα. Αλλά δεν θεωρώ ότι πρέπει να αθωώσουμε όλους εκείνους στο χώρο μας οι οποίοι τα τελευταία χρόνια ισοπέδωσαν όλες τις επιτυχίες του ΠΑΣΟΚ.
 
Η Ελλάδα πληρώνει τα δικά της λάθη, που είναι σε μεγάλο βαθμό και δικά μας λάθη. Αλλά είναι σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό λάθη της περιόδου διακυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας. Πληρώνει όμως και τις αδυναμίες της Ενωμένης Ευρώπης  και του ευρώ. Η Ευρώπη της ειρήνης, της αλληλεγγύης, της κοινωνικής συνοχής μετατρέπεται σε γερμανική Ευρώπη, με όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, του χάσματος μεταξύ βορρά και νότου, σε μια Ευρώπη χωρίς όραμα, χωρίς προοπτική, με αποδυνάμωση των ευρωπαϊκών θεσμών και του ρόλου της στο παγκόσμιο σύστημα.
 
Η Ελλάδα έγινε ο «αποδιοπομπαίος τράγος» γιατί μεταξύ των άλλων ανέδειξε τις αδυναμίες του Ευρώ.
 
Η κρίση αποδυναμώνει τις χώρες του Νότου προς όφελος του Βορρά, με αβέβαιο μέλλον για την ίδια την Ευρώπη. Το πρόγραμμα που έχει επιβληθεί από τους δανειστές, πέρα από τις δικές μας αδυναμίες, έχει αποδειχθεί ότι δεν οδηγεί σε λύση του προβλήματος, αλλά επιτείνει τα αδιέξοδα.
 
 
Όταν κάποιος χρωστάει το σπίτι του και μένει άνεργος δεν του δίνεις δάνειο για να ξεχρεώσει, αλλά δουλειά,  μήπως και μπορέσει σιγά – σιγά να ξεπληρώσει αυτά που χρωστάει.
 
Οι επιπτώσεις της πολιτικής που ασκείται στη χώρα μας είναι μεγαλύτερες από τις επιπτώσεις στις ΗΠΑ από το κραχ του 1929 κι απ’ ότι αν είχαμε πόλεμο. Η χώρα διαλύεται.
 
Η ανεργία και η ύφεση έχουν πάρει τρομακτικές διαστάσεις με απρόβλεπτες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Χάνουμε το πιο μορφωμένο και δυναμικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, κάτι που θα το πληρώσουμε για γενιές. Γινόμαστε χώρα ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού με τριτοκοσμικές συνθήκες εργασίας και αμοιβών – κάτι που υπονομεύει κάθε προοπτική ανάπτυξης για πολλά χρόνια.
 
Τα μαθηματικά είναι αμείλικτα: η εξίσωση για το χρέος δεν βγαίνει. Η πολιτική που ακολουθείται μπορεί προς στιγμήν να λύνει προβλήματα του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος, αλλά οδηγεί σε ολοένα και μεγαλύτερα αδιέξοδα τον ευρωπαϊκό νότο και εν τέλει την ίδια την ενωμένη Ευρώπη.
 
Χρειάζεται διαγραφή ενός μεγάλου μέρους του δημόσιου χρέους, για να μπορέσει η χώρα να κάνει μια καινούργια αρχή. Αν αυτή η λύση είχε εφαρμοστεί από την αρχή - κάποιοι που το έλεγαν τότε είχαν χαρακτηριστεί προδότες - σήμερα κανείς δεν θα μιλούσε για την Ελλάδα και το συγκεκριμένο πρόβλημα θα είχε λυθεί. Τότε είχαμε πολύ μεγαλύτερη δύναμη διαπραγμάτευσης απ’ ότι σήμερα, απλά δεν είχαμε – και δεν θεωρώ ότι αποκτήσαμε - σχέδιο για τη χώρα.
 
Η ανασφάλεια, η αβεβαιότητα, η έλλειψη εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα και η συνεχής αποτυχία επίτευξης των στόχων που κάθε φορά τίθενται - εν πολλοίς αυθαίρετα - οδηγούν τους πολίτες σε απόγνωση και την οικονομία σε συρρίκνωση. Οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται και η αντιπαράθεση μεταξύ των κοινωνικών ομάδων οξύνεται. Ποιος ωφελείται; Τα άκρα. Ποιος  χάνει; η δημοκρατία. Είναι ένα παιχνίδι που το έχουμε ξαναζήσει στην Ευρώπη – και το οποίο σε κάθε περίπτωση κατέληξε σε εφιάλτη.
 
 
Μεταρρυθμίσεις πρέπει να γίνουν. Πολλά από αυτά που γίνονται έπρεπε να έχουν γίνει από χρόνια. Οι μεταρρυθμίσεις όμως χρειάζονται σχέδιο, Να γνωρίζει η κοινωνία τι γίνεται, γιατί γίνεται και που θέλουμε να πάμε. Δεν μπορούμε να βαφτίζουμε μεταρρύθμιση την εξυπηρέτηση συμφερόντων και να αυτοσχεδιάσουμε. Χρειάζονται κανόνες διαφανείς που θα ισχύουν για όλους και πάνω από όλους οι κυβερνώντες πρέπει να δίνουν το παράδειγμα. Ο νόμος να εφαρμόζεται για όλους στην πράξη κι όχι μόνον στα λόγια.
 
Το πρόβλημα δεν είναι μόνον οικονομικό. Είναι πρόβλημα πολιτικό, είναι πρόβλημα κοινωνικό, είναι πρόβλημα θεσμών και αξιών. Και πρέπει να είμαστε σαφείς: το ξεπέρασμα της κρίσης δεν σημαίνει επιστροφή στο παρελθόν. Βεβαίως δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε με δανεικά. Βεβαίως το επίπεδο ζωής πρέπει να προσαρμοστεί σε κατώτερα επίπεδα – αρκεί να μην γίνουν οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί, φτωχότεροι. Βεβαίως χρειάζεται αλλαγή νοοτροπίας, αξιών και θεσμών. Ωστόσο, δεν μπορούμε να μειώνουμε τους μισθούς και τις συντάξεις και να αφήνουμε στο ίδιο επίπεδο τις υποχρεώσεις των νοικοκυριών.
 
Αλλά πριν από όλα, πρέπει να συζητήσουμε από μηδενική βάση: η αντιπαράθεση μεταξύ μνημονιακών και αντιμνημονιακών πρέπει να δώσει τη θέση της σ’ ένα δημόσιο διάλογο. Τι κάνουμε από εδώ και πέρα;  Είναι εγκληματικό, εδώ που φθάσαμε, να συνεχίζει το πολιτικό σύστημα να είναι προσκολλημένο σε απόψεις και τρόπο λειτουργίας του παρελθόντος.
 
Η αλλαγή νοοτροπίας της κοινωνίας, απαιτεί πρώτα και πάνω απ’ όλα αλλαγή νοοτροπίας του πολιτικού συστήματος. Δεν μπορεί ούτε να στηρίζουμε άκριτα, ούτε να διαφωνούμε κάθετα με ο,τιδήποτε γίνεται. Δεν μπορεί η πολιτική αντιπαράθεση να συνεχίζεται με τους κανόνες του χθες και να μην λαμβάνει υπόψη το σήμερα και το αύριο της χώρας. Δεν μπορεί να συνεχίζουμε να μοιράζουμε θέσεις, εξυπηρετήσεις, ρουσφέτια. Δεν μπορεί να αυτοσχεδιάζουμε και να βαφτίζουμε την ανεπάρκειά μας μνημονιακή υποχρέωση.
 
 
Η χώρα διαλύεται, το μέλλον υπονομεύεται για πολλά χρόνια. Κάποιοι επιδιώκουν να κερδίσουν. Κάποιοι ωραιοποιούν την κατάσταση με στόχο την κομματική εξυπηρέτηση. Και στις δύο περιπτώσεις, βλάπτεται ο τόπος.
 
Στις δικές μας αδυναμίες και αντιπαραθέσεις βασίζονται οι εταίροι μας στην Ε.Ε. για να επιβάλλουν τα δικά τους συμφέροντα. Απαιτείται επομένως εθνική συνεννόηση, πάνω σε ένα σχέδιο ανάταξης της χώρας. Όποιος εξετάζει κοντόφθαλμα το πολιτικό του συμφέρον, ματαιοπονεί. Το πολύ – πολύ να βρεθεί στη θέση του ΠΑΣΟΚ του 2009, υπό πολύ χειρότερες συνθήκες. Η κρίση δεν είναι προσωρινή. Από εμάς σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται πόσο θα διαρκέσει και που θα καταλήξουμε.
 
Βεβαίως και ζούμε σ’ ένα ασταθές περιβάλλον, σ’ ένα παγκόσμιο σύστημα που αναζητεί καινούργιες ισορροπίες, σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση που κυριαρχείται από το βραχυπρόθεσμο συμφέρον της Γερμανίας. Σ’ ένα κόσμο που η σοσιαλδημοκρατία υποχωρεί, όπου κατακτήσεις των εργαζομένων αμφισβητούνται, όπου οι έννοιες της αλληλεγγύης, της κοινωνικής Ευρώπης και του κοινωνικού διαλόγου αντικαθίστανται από το δίκιο του ισχυρού. Η σοσιαλδημοκρατία σ’ όλη την Ευρώπη βρίσκεται σε υποχώρηση γιατί δεν προτείνει μια εναλλακτική πορεία.
 
Και εδώ θέλω να πω για την κεντροαριστερά. Δεν είναι ζήτημα συσχετισμών και προσωπικών διευθετήσεων. Δεν μπορούμε να καθόμαστε σ’ ένα τραπέζι και να αθροίζουμε ποσοστά. Δεν λειτουργεί έτσι η πολιτική. Και πρέπει να το έχουμε στο μυαλό μας, όταν μιλάμε για την μεγάλη ή την όποια κεντροαριστερά στην Ελλάδα. Πρέπει να αναζητήσουμε το δρόμο – και μετά να καλέσουμε τους υπόλοιπους να ακολουθήσουν.
 
Το χρηματοπιστωτικό σύστημα που είναι πράγματι παγκοσμιοποιημένο κυριαρχεί και πάλι. Οι πολιτικές ηγεσίες δεν μπόρεσαν να επιβάλλουν κανόνες λειτουργίας. Η  πολιτική είναι δέσμια της οικονομικής εξουσίας. Η σοσιαλδημοκρατία θα πρέπει να αναζητήσει και να προτείνει διέξοδο, διαφορετικά η ακροδεξιά θα αποτελεί όλο και μια πιο επικίνδυνη πρόκληση.
 
 
Εμείς σίγουρα δεν μπορούμε να λύσουμε αυτό το πανευρωπαϊκό πρόβλημα. Μπορούμε όμως να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για ανάκαμψη της χώρας μας.
 
Η γνώμη μου είναι η εξής : δεν είναι ώρα για πολιτικά παιχνίδια, που εξυπηρετούν μόνον τους ακραίους. Τα κόμματα του συνταγματικού τόξου, πέρα από τις μικροκομματικές διαφορές τους, θα πρέπει να στηρίξουν κυβέρνηση αποφασισμένη να οδηγήσει στην ανόρθωση της χώρας – ει δυνατόν με ανθρώπους αποφασισμένους  να μην συμμετάσχουν στη συνέχεια σε εκλογικές διαδικασίες.
 
Η Κυβέρνηση αυτή θα πρέπει να έχει ορισμένο ορίζοντα –  αλλά ικανό για να επιτύχει:
 
Πραγματικό πρωτογενές πλεόνασμα ώστε να  επαναδιαπραγματευτεί με τους εταίρους – δανειστές μας την μείωση του βάρους του χρέους, όπως και αλλαγή πολιτικής με έμφαση στην ανάπτυξη.
 
Η ανάκαμψη δεν μπορεί να έλθει με ένα τραπεζικό σύστημα που δεν λειτουργεί, μόνον από τις εξαγωγές και την συγκυριακή αύξηση του τουρισμού. Χρειάζεται ν’ αυξηθεί η παραγωγή και η εσωτερική ζήτηση, να επιστρέψει ο καταναλωτής στις αγορές και να μην περικόπτεται κάθε φορά το Π.Δ.Ε. για να βελτιωθούν τα νούμερα.
 
Χρειάζεται ενίσχυση παραγωγικών δραστηριοτήτων και καινοτόμων πρωτοβουλιών. Η Ελλάδα διαθέτει καλά μυαλά, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν  αντί να σπαταλάμε το ΕΣΠΑ σε αμφιβόλου βιωσιμότητας δραστηριότητες.
 
Δημιουργία μίας αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης:  όλες οι παρεμβάσεις γίνονται προς το παρόν χωρίς σχεδιασμό, με μοναδικό αποτέλεσμα την αύξηση της ύφεσης και της φτώχειας.
 
Άρση των εμποδίων για την επιχειρηματικότητα. Όταν το ’96 προσπάθησα να κατευθύνω τις μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις της εποχής προς τις ξένες αγορές, ώστε να σταματήσουν οι κατηγορίες περί διαπλοκής, αντιμετώπισα τόσο την καχυποψία των επιχειρηματιών όσο και την αντίσταση του πολιτικού συστήματος. Ελπίζω ότι σήμερα όλοι έχουν γίνει σοφότεροι.
 
Πάνω απ’ όλα, χρειαζόμαστε μία κυβέρνηση – δεν θέτω θέμα πρωθυπουργού, αλλά θέμα ευρύτητας και ποιότητας του σχήματος -  που θα δημιουργήσει ένα αίσθημα δικαιοσύνης και προοπτικής για τη χώρα. Μία κυβέρνηση που θα  κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις της χώρας, που θα εμπιστευτεί άξια στελέχη πέρα από κόμματα και θα σπάσει τις σχέσεις εξάρτησης από συμφέροντα. Η κρίση μπορεί να γίνει ευκαιρία. Αρκεί να το πιστέψουμε και να το παλέψουμε.
 
 
Σας ευχαριστώ.